Žanr: drama/ ratni
Trajanje: 102 min
Ocjena: 10/10
Na izgradnji kulta i ideje Narodnooslobodilačke borbe uveliko su radili ''partizanski filmovi'' koji su poseban uticaj imali na generaciju koja je odrastala u nekadašnjoj Jugoslaviji i kojoj su ovi filmovi ne samo bili jedan vid učenja već i način kako da izgrade svoj pogled na rat. Jasno je da je takav sadržaj imao kroz prikaz borbe i odnosa ljudi prema svemu tom da formira jedno mišjenje koje se podudaralo sa politikom tadađnjeg sistema koje je jasno definisalo položaj nekadašnjih partizanskih boraca i bitke koje su oni vojevali. Zbog toga su i mnoge bitke i događaji opisani kroz filmove kao što su ''Sutjeska'', ''Bitka na Neretvi'', ''Desant na Drvar'' i druge ostali urezani u sjećanja nekadašnjih jugonostalgičara i svih onih koji su na ovakav način učili o tome šta je zapravo tkz zvanična istorija. Ali u moru tih nesumljivo kvalitetnih sadržaja koji su uveliko vršili propagandni uticaj postoje i oni projekti koji su opet malo poslali drugačiju sliku koja se tih godina široko gradila kroz filmove o Drugom svjetskom ratu. Jedan od takvih je i film ''Tren'' koji je režisirao Stole Janković koji je nastao po romanu Antonija Isakovića. Glavne uloge u filmu tumače: Velimir Bata Živojinović, Pavle Vujsić, Dragan Nikolić, Radko Polič, Marinko Šebez.
U ovom filmu pratimo sudbinu Arsena (Živojinović) koji je tokom rata doživio tešku sudbinu i toga se sjeća u mirnodobskim danima. U filmu vidimo njegov odlazak u Partizane gdje se on često pored toga što se mora sukobljavati sa neprijateljima, mora boriti i sa samim sobom i sa svojom savješću koja se lako gubi usljed surovosti rata i stogosti koja se nameću kroz Narodnooslobodilačku borbu. On sve to preživljava i nastavlja da se bori sa sobom kako bi preživio i vratio se kući ali pri dolasku u svoje rodno selo dočekuje ga razočarenje.
Ono što se sigurno može reći je da je riječ o filmu koji ne šalje, kao što je već spomenuto neki kolektivni oblik i pogled na borbu iz prizme grupa ljudi obuhvaćenih kroz partizanske jedinice i njihovom težnom da donesu slobodu narodu već sasvim suprotno. U ovom filmu gledalac bez nekih posebnih dotjerivanja i naglašavanja vidi običnog čovjeka i njegovu spoljašnju i unutrašnju borbu koja pokazuje prvenstveno sve užase koje jedan čovjek mora proživiti u ratnom vihoru. Svakako najviše u filmu se akcenat stavlja na taj unutrašnji monolog koji glavni junak vodi sam sa sobom dok sjedi nad rijekom a gdje voda ima taj svoj užasan prikaz koji se tek okriva pri samom kraju filma i urezana je u srce jednog nesrećnog bića. Naravno kroz taj monolog mi otrivamo sve ideje i poglede nekadašnjeg partizanskog borca i česte sukobe sa okolinom i unutrašnje sukobe sa moralom a koje su obilježje takvih borbi.
Naravno, to unutrašnje kolebanje i sukobljavanje sa tim da li uraditi ili ne, jasno je prikazano i kroz nekoliko primjera koji će gledaocu biti prikazana a koja opet stvaraju različit pogled i osjećaje prema glavnom glumcu. Tako ga u jednom trenutku vidimo u njegovim unutrašnjim borbama dok pokušava dovesti obezbjediti hranu za svoju saborce što na kraju donosi smrt za neke od njih jer je riječ o neprijateljskoj zamci. Zatim tu dolazi i do njegovog unutrašnjeg sukoba sa moralnom oko toga da li spaliti kuću ideološkog protivnika što se ispoljava i na površinu a gdje sve to prenosi i ljudima iz okruženja a što na kraju ipak bude urađeno. Tu je naravno unutrašnji sukob sa idejama da li ubiti ili ne, kada dobije naređenje za likvidaciju zarobljenog nijemca.
Sve je to jedan univerzalan prikaz specifičnog užasa kojeg jedan čovjek mora proživiti u ratu bez obzira što odlazi u njega često u početku rasterećen moralnih odgovornosti jer se vodi idejom da se mora boriti i braniti najmilije i svoj narod. U oslikavanju te retrospektive svih događaja, najupečatljiviji događaj svakako ima povratak kući koji će u glavnom junaku odigrati glavnu transformaciju. Sve to oslikano je na takav način gdje je prikazan čovjek koji u idili i miru posmatra slikovite pejzaže svog kraja a pri tom sve to prikazuje lično razmišljanje o tome kako za selo čeka i porodica koju nije vidio što je svakako dobra priča za ''hepi end''. Ali pri dolasku taj romantičarski duh i slika pretvara se u tragediju kroz prikaz ratnih razaranja i gubitaka koji ostaju nakon ratnog vihora a koje običan čovjek dočekuje. U svemu tom nije pošteđen ni glavni junak, koji sve to zatiče i koji razočaran, traži odgovore zašto je samo on žrtva.
Režiser se kroz retrospektivu koju doživljava glavni junak dosta poigrava sa emocijama običnog čovjeka prikazujući u glavnom planu razaranja i uništenje a koja običnog čovjeka ne ostavljaju ravnodušnog. Tako da običan gledalac sigurno uprkos svim dobrim i lošim stvarima koje je kroz retrospektivu vidio iz ugla glavnog junaka, ipak sa njim na kraju saosjeća i nad njegovom tragedijom koja ga je u sekundi promijenila i uništila njegove snove i razlog života. U tome se i može sažeti sama suština takvog filmskog naslova pod nazivom tren gdje je prikaza jedan sitni momenat ili sekunda koja transformiše čovjeka a gdje on na kraju počinje da razmišlja na drugi način bilo da je sretan ili razočaran. U tom univerzalnom prikazu tragedije u krupnom planu se često nalaze lice običnih ljudi koji tu tragediju i bol posebno prikazuju a jad i čemer. Bilo da je riječ o borcima koji na zimi čekaju dalja naređenja ili nesretne porodice koja gubi kuću ili su u pitanju seljaci koji gledaju i sažaljevaju sa bolom glavnog junaka svako od njih je svjedok teškog vremena i bola koje ostavlja rat.
Potresan prizor a u kojem glavni junak učestvuje je i spasavanje izladnjele djece koja su preživjela pokolj a čija bolna lica, on sa svojim drugovima mora posmarati i na kraju se pobrinuti za njih. Sa nekima od njih se u mirnodobsko vrijeme spletom okolnosti susreće pa su i oni na jedan način svjedok teških vremena i sudbina koje ispisuje rat ali i nada za bolju budućnost. Poseban utisak ostavlja sam kraj film i slikovit prikaz onih nevinih koji su često žrtve osvete a čija očajna lica na jedan način daju malu osodu u psihi glavnog junaka jer ih nije uspio sačuvati i što je zbog svog angažmana doveo do toga da budu pogubljeni pri čemu se i nakon rata ne zna gdje su njihove kosti. Često se to može i protumačiti u psihi glavnog junaka i kao osuda za sve ono što je učinio u ratu kroz svoju spoljnu i unutrašnju borbu sa samim sobom a što na kraju moraju da plate drugi.
Naravno, kvalitetu filma svakako daju glumci a ovom ostvarenju koje su tada sigurno mnogi, ako se može reći ''krstili'' kao partizanski film glavnu siboliku i daje ikona tih filmova a u pitanju je Velimir Bata Živojinović. Iako su tu i Vujsić, Nikolić i ostala ekipa kvalitetnih likova, ipak je ovaj junak tadašnje jugoslovenske publike sigurno za mnoge. bilo da su ideološki fanatici ili samo obični ljubitelji partizanskog filma, donio jednu drugačiju i neobičniju ulogu od onog gdje su ga ranije gledali. Inače popularni Bata već je ranije imao priliku da glumi u sličnoj ekranizaciji romana Antonija Isakovića a u pitanju je film pod nazivom ''Tri'' koji je jedan od najboljih jugoslovenskih filmova crnog talasa. Film ''Tren'' je na Međunarodnom filmskom festivalu u Moskvi, 1979. godine dobio nagradu (”Grand prix” festivala) za najboljeg glumca (Velimir Bata Živojinović), a na istom festivalu, Stole Janković je bio nominovan za najbolju režiju.
Sve u svemu riječ je o jednom potresnom filmu koji je ostupio u tom periodu od klasične ideološke predstave već je će prikazao jedno realno stanje u kojem se oblikuje vlastiti prikaz na rat. Sigurno je da je riječ o jednom kvalitetnom filmu nekadašnje države koji je poslao potresan prikaz rata. Film šalje i poruku da je važno zadržati moral i dušu u ratnom vihoru urkos svim tragedijama ali i to da se teret rata teško zaboravlja posebno ako su iza nas ostali oni koji su nevini i koji su pali u tom surovom vremenu.
Đorđe Čereković
Comments